Νικόλαος Δ. Αλεξανδράκος Ψυχολόγος Ψυχοθεραπευτής +30 210 36 48 074 info@psychotherapies.gr
Οι Ψυχοθεραπείες
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, η ψυχοθεραπεία ζεύγους, η οικογενειακή θεραπεία και η ομαδική ανάλυση είναι διακριτές μορφές της ψυχαναλυτικής θεωρίας και πρακτικής. Η κλινική σεξολογία είναι πολυσυλλεκτική θεώρηση σε ειδικά θεραπευτικά αιτήματα, που αλληλεπιδρούν ωστόσο με όλες τις πτυχές της ψυχικής ζωής. Η κατάλληλη παρέμβαση επιλέγεται σύμφωνα με το εκάστοτε αίτημα και την αρχική διαγνωστική αξιολόγηση.
Ο προγραμματισμός μίας θεραπείας συμφωνείται βάσει των απαιτήσεων της επιλεγμένης παρέμβασης σε συχνότητα και διάρκεια των συνεδριών, της χρονικής διαθεσιμότητας του γραφείου αλλά και ανάλογα με τις προτιμήσεις και τις δυνατότητές σας. Η δε αμοιβή κυμαίνεται μέσα στα όρια κοστολόγησης των υπηρεσιών ψυχοθεραπείας, τουλάχιστον αναφορικά με τα τρέχοντα δεδομένα στην Αθήνα.
Ακολούθως παρατίθενται αναλυτικές πληροφορίες για τις παρεχόμενες υπηρεσίες ψυχοθεραπείας και απαντώνται κάποιες από τις συχνές ερωτήσεις σχετικά με το ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο, ενώ στην ενότητα "Αρθρογραφία" μπορείτε να πλοηγηθείτε σε εξειδικευμένη θεματολογία για την ψυχική υγεία και την ψυχοθεραπεία.
Οιδίπους και Σφίγγα (ερυθρόμορφος κάλυκας, 470 π.Χ.)
Caravaggio (1597) "Narcissus"
Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία
Η ψυχοθεραπεία είναι μία διαδικασία κατανόησης και αναθεώρησης του εαυτού, των επιθυμιών και των αναγκών μας, ώστε να δούμε γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε, γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε και κατά πόσο οι λύσεις που προκρίνουμε είναι βοηθητικές ή εάν αναπαράγουν μια υφιστάμενη ψυχοπαθολογία. Η ενημερότητα για τις ενδοψυχικές συγκρούσεις και τις ασυνείδητες άμυνές μας -συμπεριλαμβανομένης της συμπτωματολογίας- και γενικά η νοηματοδότηση της υποκειμενικής εμπειρίας για τον κόσμο, εμπίπτουν στην κλινική της Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας, προσέγγισης που διέπεται από τις αρχές της Ψυχανάλυσης, όπως έχουν εξελιχθεί μέχρι σήμερα.
Η ασφάλεια και η αυθεντικότητα της θεραπευτικής συνθήκης απευθύνεται πέρα από το θεραπευτικό αίτημα (π.χ. σύμπτωμα). Δίνει το πλαίσιο μίας επανορθωτικής εμπειρίας ως προς τους τρόπους πρόσδεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις, συνεισφέρει σε μια πιο ρεαλιστική αίσθηση "εαυτού" και αυτοεκτίμησης και ανοίγει προοπτικές σε μια ελεύθερη και πιο ευέλικτη αντιμετώπιση των προκλήσεων.
Οι θεραπευτικές συνεδρίες διαρκούν 50 λεπτά και ανάλογα με το αίτημα και την κλινική αξιολόγηση η συχνότητά τους κυμαίνεται από μία έως δύο φορές την εβδομάδα. Πρόκειται για θεραπεία "ανοικτού τέλους" αλλά υπό συνθήκες και κατά περίσταση, αναλόγως του θεραπευτικού αιτήματος, μπορεί να διαμορφωθεί είτε πρόγραμμα εστιασμένης βραχύχρονης παρέμβασης ή ορισμένος αριθμός συνεδριών συμβουλευτικής.
Ψυχοθεραπεία Ζεύγους
Το ζευγάρι είναι ένα σύστημα σφιχτά δεμένο μέσω αμοιβαίων συναισθηματικών, σεξουαλικών και κοινωνικών δεσμεύσεων. Το κάθε μέλος έχει "κληρονομήσει" ψυχικά χαρακτηριστικά από την πρώιμη ψυχοσωματική σχέση μητέρας-βρέφους και η ενήλικη επιλογή συντρόφου συνδιαμορφώνεται από τις ασυνείδητες εκείνες ανάγκες για ασφάλεια, οικειότητα και συναισθηματική εγγύτητα στον ενήλικο δεσμό. Κατ' αυτόν τον τρόπο συχνά η αναζήτηση στρέφεται για έναν εξιδανικευμένο "έτερο", που θα μας αποδεχτεί και θα μας αγαπήσει άνευ όρων για αυτό που είμαστε εθελοτυφλώντας έτσι στις αποτυχίες μας και κρίνοντας ότι το λάθος είναι στην επιλογή του προσώπου.
Στην ψυχοθεραπεία ζεύγους εντοπίζονται τέτοια δυσλειτουργικά μοτίβα και οι αμυντικοί σχηματισμοί που υποθάλπουν τη σχέση. Αναγνωρίζονται τα ψυχικά ελλείμματα του κάθε μέλους για συναισθηματική πρόσδεση και συσχετίζονται με τις ασυνείδητες άμυνες στο άγχος που μας προκαλούν μέσα στη σχέση, ενώ υπογραμμίζονται και οι ιδιαιτερότητες του κάθε ζευγαριού καθώς και η αναπτυξιακή φάση στην οποία βρίσκεται.
Οι θεραπευτικές συνεδρίες διαρκούν 60 λεπτά με συνήθη συχνότητα μία φορά την εβδομάδα. Μπορεί να είναι ανοικτού τέλους ή πιο εστιασμένης παρέμβασης βάσει θεραπευτικού αιτήματος. Στις περιπτώσεις που συνυπάρχει σεξουαλική δυσλειτουργία διερευνάται η προσθήκη σεξολογικής παρέμβασης, ενώ εάν η δυναμική του ζεύγους είναι πλήρως δυσλειτουργική (π.χ. ειλημμένη απόφαση διαζυγίου) προτείνονται συνεδρίες συμβουλευτικής.
Klimt (1901) "Der Kuss"
Picasso (1922) "Mother and Child"
Οικογενειακή Θεραπεία / Συμβουλευτική
Οι τρόποι επίλυσης των συγκρούσεων στην πατρική μας οικογένεια ενδοβάλλονται ψυχικά και, όταν βρεθούμε με τη σειρά μας στο γονεϊκό ρόλο, επαναλαμβάνονται ασυνείδητα ως πρότυπα συμπεριφοράς επιφέροντας ανάλογες δυναμικές στον νέο οικογενειακό ιστό. Στην οικογενειακή θεραπεία οι σχέσεις ανάγονται τόσο στην ενδοψυχική δυναμική του κάθε μέλους όσο και -περισσότερο- στις διαπροσωπικές δυναμικές μεταξύ των μελών μέσω σύνδεσή τους με τις ενδοβλημένες σχέσεις από το παρελθόν. Στόχος είναι η κατανόηση και η ώριμη ερμηνεία του τρόπου με τον οποίο αυτές εισβάλουν και φλεγμαίνουν στις σχέσεις του τώρα ώστε να επιτευχθεί σταδιακά η αλλαγή τους.
Στόχος επίσης της οικογενειακής θεραπείας είναι και η αύξηση της προσαρμοστικότητας της οικογένειας στο στρες της ίδιας της εξελικτικής της πορείας, στις αλλαγές δηλαδή και τις μεταβάσεις τόσο όσον αφορά αναπτυξιακούς σταθμούς στον κύκλο ζωής της οικογένειας, όπως η έλευση νέου μέλους, η είσοδος των παιδιών στην εφηβεία, η ενηλικίωση και η απομάκρυνσή τους από την εστία ή τα γηρατειά των γονιών όσο και αναφορικά με εντοπισμένες περιόδους κρίσης, όπως η οικονομική κατάρρευση, το διαζύγιο, η σοβαρή αρρώστια ή η αναπάντεχη απώλεια.
Οι θεραπευτικές συνεδρίες είναι διάρκειας 60 λεπτών με συνήθη συχνότητα δύο ως τέσσερις φορές τον μήνα ή συμφωνείται μία προσαρμογή στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες της κάθε οικογένειας. Όπως και στη θεραπεία με ζευγάρια συνήθως καταρτίζεται πρόγραμμα εστιασμένης βραχύχρονης παρέμβασης με βάση τους παραπάνω θεραπευτικούς άξονες, το εκάστοτε θεραπευτικό αίτημα καθώς και το εξελικτικό στάδιο της οικογένειας.
Κλινική Σεξολογία
Η σεξουαλικότητα βιώνεται ως κάτι πολύ προσωπικό και οι τυχόν δυσκολίες ως κάτι πολύ ιδιαίτερο αποκτώντας συχνά τον χαρακτήρα "μυστικού" καθώς το να μιλήσουμε για αυτές μπορεί να είναι στενάχωρο και άβολο. Υπό το βάρος κοινωνικών στερεοτύπων οργανώνονται συν τω χρόνω σε πεποιθήσεις διαμορφώνοντας και συντηρώντας κλινικές οντότητες, που ορίζουμε ως "ψυχοσεξουαλικές διαταραχές" και προσδιορίζουμε βάσει του σεξουαλικού κύκλου, της ψυχοφυσιολογικής δηλαδή ακολουθίας της σεξουαλικής λειτουργίας.
Οι ψυχοσεξουαλικές διαταραχές δύνανται να εκφραστούν σε ποικίλα επίπεδα ως προσωπικές δυσκολίες, συχνά ωστόσο συνοψίζουν την επικοινωνιακή και συναισθηματική δυσλειτουργία του ζευγαριού. Στην κλινική σεξολογία η θεραπευτική πρόταση δύναται να αφορά τη συμβουλευτική, την ψυχοθεραπεία (ατομική ή ζεύγους) ή τη σεξολογική θεραπεία (sex therapy) πάνω στη σεξουαλικότητα και ένα εύρος λειτουργιών της, όπως η σεξουαλική επιθυμία/διέγερση, η στύση, η εκσπερμάτιση, ο οργασμός, ο πόνος/σπασμός, και οι παραφιλίες.
Ανάλογα με το αίτημα καθορίζονται η συχνότητα, η διάρκεια και άλλες θεραπευτικές παράμετροι. Όταν κρίνεται ότι η βάση της ψυχοσεξουαλικής διαταραχής είναι η επικοινωνία και η ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στο ζευγάρι, τότε συστήνεται ψυχοθεραπεία ζεύγους και η σεξολογική παρέμβαση αναβάλλεται ή προστίθεται αργότερα, αν υπάρχει ακόμη σχετική ένδειξη.
Menendez (2002) "Blue Tenderness"
Συχνές Ερωτήσεις
Πότε να απευθυνθώ σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας;
Μεγαλώνουμε συζητώντας τα θέματα που μας απασχολούν με τους οικείους μας είτε αυτοί είναι οι γονείς μας, τα αδέρφια μας και άλλοι στενοί συγγενείς είτε - και από μια ηλικία και μετά συνήθως έτσι είναι - οι φίλοι και οι σύντροφοί μας. Στις πιο πολλές περιπτώσεις κάτι τέτοιο είναι αρκετό ώστε να μοιραστούμε τους προβληματισμούς μας, να βοηθηθούμε με μία επιλογή μας και εν τέλει να επικοινωνήσουμε τον ψυχισμό μας.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που ο προβληματισμός και η ανασφάλεια παραμένουν, περιπτώσεις όπου υπάρχει διάχυτη η αίσθηση ότι κάτι λείπει από τη ζωή ή ότι κάτι δεν πάει καλά, περιπτώσεις όπου κυριαρχούν καθημερινά αρνητικά αισθήματα (π.χ. φόβος, λύπη, θυμός, ενοχές, ντροπή) και περιπτώσεις που εμφανίζεται ή συντηρείται αδικαιολόγητα έντονο άγχος ενώ μπορεί να παρουσιαστεί και πιο ειδική συμπτωματολογία (π.χ. κρίσεις πανικού, φοβίες, επίμονες σκέψεις ή συμπεριφορές, απόγνωση) με έκπτωση της λειτουργικότητας στην καθημερινότητά μας (διατάραξη σχέσεων, εργασιακά προβλήματα, απομόνωση).
Το πρώτο βήμα εν τούτοις είναι να απευθυνθείτε σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας και να αποφύγετε τις "αυτο-διαγνώσεις" μέσω του διαδικτύου ή πληροφοριών από φίλους "που ήξεραν κάποιον που το είχε αυτό", καθώς η κλινική διάγνωση είναι διαδικασία σύνθετη και εξατομικευμένη.
Τι είναι ο κάθε ειδικός ψυχικής υγείας και σε ποιον να πάω;
Οι τίτλοι του "ψυχιάτρου", του "παιδοψυχιάτρου" και του "ψυχολόγου" είναι επαγγέλματα κατοχυρωμένα με αντίστοιχη άδεια άσκησης και νομικά προστατευμένα για αντιποίηση. Οι ψυχίατροι και οι παιδοψυχίατροι είναι απόφοιτοι σχολών ΑΕΙ Ιατρικής ειδικευμένοι στην ψυχιατρική και την παιδοψυχιατρική αντίστοιχα. Οι ψυχολόγοι είναι απόφοιτοι σχολών ΑΕΙ Ψυχολογίας, συνήθως - αλλά όχι απαραίτητα - μετεκπαιδευμένοι σε κάποιο επιμέρους επιστημονικό πεδίο (π.χ. "Κλινική Σεξολογία", "Νευροψυχολογία" κ.ο.κ.), χωρίς όμως αυτά να συνιστούν ξεχωριστή ή αναγνωρισμένη άδεια άσκησης επαγγέλματος αλλά είναι δηλωτικά της εξειδίκευσης και του στενότερου κλινικού πεδίου ενασχόλησης του κάθε ψυχολόγου.
Επιπλέον, ο ψυχίατρος, ο παιδοψυχίατρος ή ο ψυχολόγος με ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση υπογράφει και ως ψυχοθεραπευτής ή ανάλογα με το είδος της ψυχοθεραπευτικής του εκπαίδευσης ως ψυχαναλυτικός, γνωσιακός, συστημικός θεραπευτής, κτλ. δηλώνοντας ουσιαστικά τον τρόπο, με τον οποίο δουλεύει κλινικά. Το σύνηθες αλλά και νομότυπο είναι κάποιος να υπογράφει μόνον το επάγγελμά του ή και την τυχόν ψυχοθεραπευτική του ιδιότητα, π.χ. "Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής".
Καλό είναι ο ενδιαφερόμενος να αναζητά επαγγελματίες ψυχικής υγείας με πιστοποιήσεις σε κάθε επίπεδο, ήτοι να είναι απόφοιτοι σχολών ΑΕΙ και να κατέχουν τη σχετική άδεια άσκησης επαγγέλματος από το κράτος, να έχουν ακολουθήσει κάποια ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση, να έχουν υποβληθεί οι ίδιοι σε ψυχοθεραπεία και να έχουν κάποια χρόνια ψυχοθεραπευτικής δουλειάς υπό εποπτεία. Επιπλέον πιστοποιήσεις από θεσμικούς φορείς του εξωτερικού καθώς και συμμετοχές σε επιστημονικές εταιρείες και συλλόγους είναι ενδεικτικές επιστημονικής ανέλιξης, επαγγελματικής επάρκειας και αναγνωρισιμότητας και συνεπώς επιθυμητές.
Να πάρω φάρμακα ή να κάνω ψυχοθεραπεία;
Τα σύγχρονα ψυχοφάρμακα είναι στην πλειοψηφία τους σκευάσματα με εκλεκτικές δραστικές ουσίες και λιγοστές παρενέργειες που απευθύνονται στο σύμπτωμα με επάρκεια διασφαλίζοντας καλή λειτουργικότητα και βελτίωση της ποιότητας ζωής. Τα φάρμακα ωστόσο δεν απευθύνονται στην υποκείμενη ψυχολογική κατάσταση απ' όπου προέρχεται το σύμπτωμα και η διακοπή τους αφήνει ανοιχτή την περίπτωση υποτροπής του.
Η ψυχοθεραπεία αφορά στη συνολική διαχείριση της ψυχολογίας, συμπεριλαμβανομένης της εκάστοτε συμπτωματολογίας. Απώτερος στόχος είναι να κατασταθεί συνειδητά διαχειρίσιμη η ενδοψυχική σύγκρουση που παράγει το σύμπτωμα προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ή και να παύσει καθώς και να περιοριστεί η εν δυνάμει υποτροπή του. Πρόκειται για βραδεία διαδικασία, γι' αυτό και οι παρεμβάσεις είναι συνήθως ανοικτού τέλους.
Ένας επαγγελματίας ψυχολόγος και ψυχοθεραπευτής είναι εκπαιδευμένος να κατανοήσει και να διαφοροδιαγνώσει την αιτιοπαθογένεια και να συστήσει την ενδεδειγμένη θεραπευτική προσέγγιση είτε πρόκειται για ψυχοθεραπεία είτε για παραπομπή ή περαιτέρω αξιολόγηση σε όμορη ιατρική ή και άλλη ειδικότητα είτε κάποιο συνδυασμό αυτών.
Ξεκίνησα ψυχοθεραπεία. Κάνω μια "καλή" θεραπεία;
Καμία θεραπεία δεν αντανακλά εξιδανικευμένα την "τελειότητα" της θεωρίας από την οποία απορρέει και δεν είναι απαλλαγμένη από προβλήματα. Κανείς ψυχοθεραπευτής δεν είναι επίσης τέλειος. Ακόμη και για τους καλά εκπαιδευμένους και έμπειρους ψυχοθεραπευτές υπάρχουν πτυχές του εσωτερικού τους κόσμου άγνωστες και τμήματα του ψυχισμού τους αθεράπευτα.
Η πεποίθηση ότι η θεραπεία είναι καλή όταν κάνει τον θεραπευόμενο να αισθάνεται καλά ή όταν είναι σαφώς προσδιορισμένη και κυλάει ομαλά χωρίς δυσκολίες, δεύτερες σκέψεις και αναζητήσεις είναι εσφαλμένη. Μοιάζει με την πεποίθηση που ορίζει ως καλό εκείνο το γάμο όπου όλα πάντοτε οφείλουν να είναι καλά χωρίς προβλήματα. Αντιθέτως, βασικό συστατικό σε έναν καλό γάμο είναι η ικανότητα να εντοπίζονται και να επιλύονται τα προβλήματα όταν αυτά προκύπτουν.
Η ψυχοθεραπεία στον πυρήνα της είναι σχέση μεταξύ ανθρώπων και ως τέτοια ούτε μπορεί αλλά ούτε και οφείλει να είναι τέλεια. Αντίθετα, αθροίζει όλες τις εμπειρίες εξωτερικές και εσωτερικές, συνειδητές και ασυνείδητες, που προκύπτουν από την ίδια την "ατελή" ψυχοθεραπευτική σχέση. Ως διαδικασία υπόκειται σε σφάλματα και προκλήσεις, απελευθερώνει αισθήματα (ενίοτε ακραία, ποτέ όμως αναίτια) και μπορεί να οδηγήσει σε περιοχές ξένες και ανεξερεύνητες. Συνήθως με θετικό αποτέλεσμα.
Από μία ψυχοθεραπεία δεν προσδοκούμε παρά να είναι "επαρκώς καλή*" ώστε να είναι και αποτελεσματική!
* Πρόκειται για παραλλαγή στην έννοια της "επαρκώς καλής μητέρας" (good enough mother), που εισηγήθηκε ο παιδίατρος και ψυχαναλυτής D. Winnicott (1958). O σημαίνων ρόλος μίας επαρκώς καλής μητέρας είναι να προσαρμόζεται στο βρέφος προσδίδοντάς του ένα αίσθημα ελέγχου και "παντοδυναμίας" καθιστώντας δυνατή τη σύνδεση μεταξύ τους και διαμορφώνοντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον ("holding environment") που θα επιτρέψει τελικά στο βρέφος να μεταβεί με τους δικούς του ρυθμούς σε πιο αυτόνομη θέση.
Προστατεύομαι όταν "εκθέτω" τη ζωή μου και τη ζωή άλλων;
Η ίδια η δημιουργία και ύπαρξη της θεραπευτικής σχέσης προϋποθέτει τόσο την ψυχική και συναισθηματική επένδυση στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία όσο και την εμπιστοσύνη προς τον ψυχολόγο. Υπό αυτήν την έννοια το ιδιωτικό απόρρητο στην ψυχοθεραπεία είναι τόσο ηθικά και δεοντολογικά όσο και ουσιαστικά αυτονόητο από τη στιγμή της προσέλευσης του θεραπευόμενου στο γραφείο του ψυχολόγου. Πέραν όμως αυτού, ο νόμιμα αδειοδοτημένος ψυχολόγος υπάγεται στις επαγγελματικές κατηγορίες περί προστασίας του ιδιωτικού απορρήτου, όπως προβλέπεται στο άρθρο 371 §1 και §2 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και όπως ορίζεται ρητά στη σχετική νομοθεσία (Ν.991/1979, Ν.2646/1998) για το επάγγελμα του ψυχολόγου.
Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 40 του νόμου 4509/2017, οι ψυχολόγοι δεν εγκαλούνται και δεν ενάγονται για γνώμη που διατύπωσαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, εκτός αν ενήργησαν με δόλο ή παραβίασαν το απόρρητο των πληροφοριών και στοιχείων που περιήλθαν σε γνώση τους κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Ειδικές ωστόσο συνθήκες άρσης του απορρήτου αναφέρονται ως επί το πλείστον σε περιπτώσεις:
- εκπλήρωσης νομικού ή ηθικού καθήκοντος (π.χ. βάσιμη υπόνοια ότι απειλείται η ζωή ή η υγεία του θεραπευόμενου ή τρίτων ή για προστασία δημοσίου ή άλλου έννομου συμφέροντος)
- εκτέλεσης σχετικής εισαγγελικής εντολής (π.χ. κλήση του επαγγελματία ψυχικής υγείας για ένορκη κατάθεση σε δικαστήριο σχετικά με θεραπευόμενό του)
- διασφάλισης του θεραπευτικού συμφέροντος (π.χ. συζήτηση του περιστατικού σε ομάδα εποπτείας συναδέλφων με διαφύλαξη του απορρήτου της ταυτότητας του θεραπευόμενου)
- έγγραφης συναίνεσης του θεραπευόμενου (π.χ. για δημοσίευση του περιστατικού σε επιστημονικό περιοδικό με διαφύλαξη του απορρήτου της ταυτότητας του θεραπευόμενου)
Ο επαγγελματίας ψυχολόγος ψυχοθεραπευτής ενημερώνει αναλυτικά για τις παραμέτρους που αφορούν στο απόρρητο των προσωπικών σας στοιχείων ως αναπόσπαστο μέρος του θεραπευτικού σας "συμβολαίου" μαζί του.