psychotherapies

 

Μέχρι τους πρώτους έξι με οκτώ μήνες της ζωής το βρέφος αναπτύσσεται με την αίσθηση ότι το ίδιο και η μητέρα (ως κύριος και πρωταρχικός φροντιστής) είναι "ένα". Η μητέρα που προσαρμόζεται στις συναισθηματικές ανάγκες του βρέφους ουσιαστικά του επιτρέπει μία αίσθηση παντοδυναμίας ότι στα καλέσματά του (κλάμα, φωνούλες) αυτή είναι πάντοτε παρούσα δημιουργώντας έτσι έναν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό μεταξύ τους. Η σταδιακή εννοιολογική κατάκτηση του "άλλου", που μπορεί να υπάρχει και ας μην είναι οπτικά ή ακουστικά αντιληπτός, οδηγεί στη μετέπειτα κατανόηση ότι αυτός ο "άλλος" μπορεί και να φεύγει. Μέχρι την ηλικία των δύο ετών το νήπιο που έχει εγκαθιδρύσει έναν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό έχει επίσης ενδοβάλλει ψυχικά και μία σταθερή εικόνα του γονιού που φεύγει αλλά πάντα επιστρέφει προκειμένου να διαχειρίζεται συναισθηματικά την απουσία του στο πλαίσιο ενός ανεκτού άγχους αποχωρισμού.

 

Μέσα στον επόμενο χρόνο και λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη τη διακύμανση από άτομο σε άτομο το νήπιο θα γενικεύσει προς δύο κατυθύνσεις: Πρώτον προς τους σημαντικούς άλλους στη ζωή του, τους φροντιστές του -συνήθως τους γονείς- ως προς το χρονικό διάστημα και την επανάληψη απουσίας τους και δεύτερον ως προς την προοπτική δημιουργίας ενός δεσμού εμπιστοσύνης και ασφάλειας προς τρίτα άτομα απουσία μάλιστα των φυσικών πρωτευόντων φροντιστών. O συνδυασμός αυτών των παραμέτρων και ο βαθμός, στον οποίο το νήπιο τις κατακτά, είναι που κρίνουν τον βαθμό προσαρμογής στο νέο περιβάλλον και χαρακτηρίζουν την ένταση και τη διάρκεια του άγχους αποχωρισμού.

 

Η γκάμα της εκφραζόμενης συμπεριφοράς ως προς τους αποχωρισμούς είναι μεγάλη. Παιδιά που αισθάνονται ασφαλή είναι πιο δεκτικά σε συχνές και παρατεταμένες απουσίες των συναισθηματικά οικείων προσώπων με ένα πιο έντονο άγχος αποχωρισμού να πυροδοτείται μόνο σε περιπτώσεις στρες, όπως όταν είναι άρρωστα και αποζητούν αυτή τη φροντίδα που έχουν συναισθηματικά ενδοβάλει. Από την άλλη, παιδιά με αγχώδη και αμφίθυμο δεσμό συχνά στήνουν έναν φαύλο κύκλο γύρω από συμπεριφορές προσέγγισης/αποφυγής του οικείου προσώπου, όπως για παράδειγμα με το να κυνηγούν συνεχώς τη μητέρα τους από πίσω χωρίς να επιζητούν κάτι συγκεκριμένο ή να αδυνατούν να παίξουν έστω για λίγο μόνα τους προκαλώντας την κούραση και τον εκνευρισμό σε μια μητέρα που τελικά υιοθετεί εκ νέου συμπεριφορές αποφυγής προς το κουραστικό και γκρινιάρικο παιδί.

 

Η αναλογία με το άγχος αποχωρισμού στην έναρξη της σχολικής χρονιάς είναι εμφανής και οι γονείς που έχουμε συνοδεύσει τα παιδιά μας στο σχολείο το γνωρίζουμε. Από παιδιά που θα κοιτάξουν με ανησυχία τη μαμά ή το μπαμπά που φεύγει και θα κρατήσουν το χέρι της νηπιαγωγού αποζητώντας ουσιαστικά τη δημιουργία μίας σχέσης με το νέο αυτό πρόσωπο στη ζωή τους μέχρι παιδιά που θα αρνηθούν την είσοδο σε αυτό το "αφιλόξενο" περιβάλλον με εκρήξεις θυμού, παιδιά που θα κλάψουν έντονα για μεγάλο χρονικό διάστημα για το γονιό που έφυγε, συχνά δε με το φόβο ότι έφυγε για πάντα, μέχρι και παιδιά που θα σωματοποιήσουν αυτό το μαζικό και έντονο άγχος με πρωινούς πονοκεφάλους, με στομαχόπονους και ναυτία ενίοτε και με εμετό ή και με βραδυνούς εφιάλτες ή άρνηση να κοιμηθούν μόνα τους ή με εκδήλωση νυχτερινής ενούρησης ή εγκόρπισης.

 

Σημαντική τέλος παράμετρο αποτελεί και το προβαλλόμενο γονεϊκό άγχος γύρω από την ένταξη στη σχολική κοινότητα και γενικά τη δυναμική απομάκρυνσης του παιδιού από το σπίτι. Αρκετοί από εμάς βιώσαμε ως παιδιά κάποιο έντονο άγχος αποχωρισμού σε κάποια δεδομένη χρονική συγκυρία με αποτέλεσμα τα συναισθήματα που μας διακινεί τώρα το παιδί μας να προκαλούν σύγχυση γύρω από αυτό που οφείλουμε να κάνουμε και αυτό που αισθανόμαστε. Μπορεί ένας γονιός να φοβάται ότι το παιδί δεν θα ανταπεξέλθει συναισθηματικά χωρίς αυτόν κοντά ή ακόμη ότι θα είναι σαν να τον απορρίπτει ως γονιό ή εν πάσει περιπτώσει ότι θα αποδυναμωθεί η σχέση τους, όταν το παιδί προσαρμοστεί μακρυά του. Τέτοιες συνειδητές ή ασυνείδητες ανησυχίες γίνονται αντιληπτές και το παιδί περιέρχεται με τη σειρά του σε σύγχυση σχετικά με το ότι αισθάνεται άσχημα για κάτι που του λένε ότι είναι καλό.

 

Σε επίπεδο συμπεριφοράς απέναντι στο παιδί κατά την ένταξη στο σχολείο, μπορείτε να φροντίσετε για κάποιες βασικές παραμέτρους:

• η ηλικία των 2,5 χρόνων θεωρείται τυπική για να ξεκινήσει ένα παιδί στον παιδικό σταθμό. Ωστόσο, εάν περιμένετε νέο μέλος στην οικογένεια, αποφύγετε να συνδυάσετε χρονικά την απομάκρυνση του μεγάλου σας (πια) παιδιού με την έλευση του νέου.

• κρατήστε για τον εαυτό σας προβληματισμούς, αμφιβολίες, αναμνήσεις από τη δική σας παιδική ηλικία που δεν θα ωφελήσουν την προσαρμογή του και αποφύγετε συγκρούσεις για άλλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες για όσο βλέπετε ότι υπάρχει ακόμη ανάγκη προσαρμογής.

• επισκεφτείτε κάποιες φορές μαζί το σχολικό χώρο, συναντηθείτε με το πρόσωπο αναφοράς που θα έχει και αποχωρήστε μαζί μιλώντας ζεστά και υποστηρικτικά για την όλη διαδικασία και διαβεβαιώνοντάς το για το πότε θα επιστρέφετε να το παίρνετε.

• τη στιγμή του αποχωρισμού μείνετε σταθεροί στην απόφασή σας, ενημερώστε το ότι τώρα θα φύγετε, αποχαιρετήστε ζεστά και αποφασιστικά το παιδί, επιβεβαιώστε ξανά ότι θα επιστρέψετε να το πάρετε και μην γυρίσετε πίσω αν έχετε ήδη φύγει. Μπορείτε να έχετε τις προηγούμενες ημέρες "παίξει" θεατρικά ή συμβολικά σε κάποιο παιχνίδι με φιγούρες τον αποχωρισμό.

• επιτρέψτε του τα "κακά" συναισθήματα. Μην τα αντιπαρέρχεστε λέγοντας π.χ. ότι "τώρα που πήγες σχολείο και είσαι πια μεγάλο παιδί δεν πρέπει να στενοχωριέσαι..." αλλά καθρεφτίστε τα πίσω στο παιδί λέγοντας αντίστοιχα π.χ. ότι "είναι φυσιολογικό να στενοχωριέσαι και γι'αυτό είναι η μαμά και ο μπαμπάς εδώ, για να σε παίρνουμε αγκαλιά και να σε ακούμε..."

 

Όσο κι αν δεν θέλουμε να παραδεχτούμε, έρχεται η στιγμή για το μικρό μας να φύγει από το σπίτι έστω κι αν αυτό σημαίνει μία ή δύο ώρες προσαρμογής στον παιδικό σταθμό. Ως γονείς οφείλουμε να είμαστε τόσο φυσικά όσο -και κυρίως- ψυχικά παρόντες στη ζωή του, ώστε να αφουγραστούμε τις ανάγκες του και να προσαρμοστούμε στις αλλαγές. Η αυτονόμηση του παιδιού προϋποθέτει από εμάς ότι έχουμε φροντίσει ώστε το παιδί να αισθάνεται συναισθηματικά ασφαλές όταν είναι μακρυά μας.